تاریخچه سبز کردن سبزه عید
مورخان فلسفه سبز کردن سبزه پیش از عید را متعلق به دوره باستان میدانند. در کتابهای تاریخی مثل «آثار الباقیه» آمده است که ایرانیان از قدیم به مدت ۲۵ روز قبل از عید، شروع به کاشتن انواع دانه برای روییدن سبزه روی ۱۲ ستون در میدان شهر میکردند. روی هر ستون، غلاتی مانند گندم، ذرت، برنج، باقالی (باقلا)، ارزن، ذرت، لوبیا، عدس، نخود، ماش و کاجیله میکاشتند و به این شکل به استقبال عید نوروز میرفتند.
این سبزهها در این مدت قد برمیافراشتند و در روز ششم فروردین ماه که «روز زرتشت» نام دارد، سبزهها را میکندند و در تالارهای پادشاهی تقسیم میکردند. روز ششم فروردین که با نام «ماه فروردین روز خرداد» شناخته میشود، یک روز خاص در میان زرتشتیان است. در باور زرتشتیان در این روز رویدادهای اساطیری برجستهای رخ داده است و تا پایان جهان در این روز اتفاقات خوشایند خواهد افتاد.
بنا بر اساطیر کهن ایرانی درباره نوروز، در روز ششم فروردین یا روز خرداد، انسان متولد شده و تولد زرتشت هم در این روز اتفاق افتاده است. ایرانیان باستان روز ششم فروردین را با نام «نوروز بزرگ یا نوروز ملوک» میشناسند و در این روز در میان ایرانیان جشنی بزرگ برپا میشده است. به همین دلیل هم در این روز، سبزههای کاشته شده در عید را میچیدند و به نشانه باروری و برکت، پخش میکردند.
علت کاشت سبزه چه بود؟
پیشنیان ما سبزه را نماد برکت و باروری میدانستند و قبل از عید گندم، جو و ارزن را که جزو مهمترین خوراک آنها بود، میکاشتند و اگر دانهها رشد خوبی داشت، آن سال را سالی پربرکت میدانستند. زرتشتیان رویش سبزه را نماد تازگی و برکت زندگی میدانند. زرتشتیان درگذشته بیشتر تره تیزک یا به زبان محلی ششه را بر روی کوزههای سفالی سبز میکردند.
ایران دارای آبوهوای بسیار متنوع و متفاوت است و خانمهای ایرانی برای اینکه بدانند کدام نوع از غلات رشد بهتری در آن سال خواهد داشت، غلات مختلفی مانند گندم، جو، عدس، لپه و… میکاشتند. آنها معتقد بودند کلیه کاشتنیها و نشاءها با آبوهوای همان سال نسبت مستقیم دارد. بنابراین هرکدام از آنها که بهتر سبز میشد آن را در همان سال میکاشتند مثلاً اگر آن سال عدسشان آفت میزد و کچل میشد، دیگر عدس نمیکاشتند. مثلاً مردم در شهرهای استان لرستان، گاودانه میکاشتند تا بدانند در سال جدید خوراک دام دارند یا خیر و در غیر این صورت، گیاه دیگری را بکارند.
بد نیست بدانید ایرانیها در روزگار کهن، سه قاب بزرگ از سبزه را به نماد اندیشه نیک، کردار نیک و گفتار نیک بر سر سفره هفت سین قرار میدادند که در حال حاضر این سبزهها به یک سبزه کاهش پیدا کرده است و نشان از برکت و سرسبزی دارد.
کاشت سبزه هفتسین از گذشته تا به امروز
گر چه امروزه دیگر خبری از ستونهایی که درگذشته بر روی آنها سبزه میکاشتند، نیست؛ اما هنوز هم بسیاری از مردم قبل از آغاز سال نو (ده روز یا دو هفته پیش از نوروز) در ظرفهای کوچک و بزرگ دانههایی چون گندم، عدس، ماش و … را سبز میکنند تا بر سر سفره هفتسین قرار دهند. سبزه به نشانه طراوت و سرسبزی و سرزندگی است و یکی از سینهای اصلی سفره نوروزی میباشد. معمولاً مردم تا سیزده فروردین (سیزدهبدر) این سبزهها را نگه میدارند و زمانی که برای «سیزدهبدر» از خانه بیرون میروند، آنها را در آب روان میاندازند. بیشتر دانههایی که برای کاشت سبزه عید به کار میرود گندم و عدس، ماش و تره تیزک است. مردم آذربایجان، سومین چهارشنبه اسفندماه به گندم و عدس برای سفره عید خود میکارند. مردم یزد نیز از نیمه اسفند سبزه را در کاسه و بشقاب و روی کوزههای سفالی میکارند.
